Trójca Święta: znaczenie i ikonograficzne przedstawienie

Pojęcie Trójcy Świętej streszcza fundamentalną doktrynę Kościoła katolickiego: Bóg jest jeden i jedyny a jednak współistnieją w nim trzy równe i odrębne Osoby. Przyjrzyjmy się jak to jest możliwe.

Dogmat Trójcy Świętej, ze względu na swoje fundamentalne znaczenie w akcie wiary każdego chrześcijanina, zasługuje na bardzo długie i wyartykułowane studium teologiczne. Chcielibyśmy to wyjaśnić w prosty i zrozumiały sposób słowami modlitwy, którą wszyscy znamy i której uczymy się od dzieciństwa: Wyznanie Wiary (Credo). 

Kup:

Ikona Trójca Rublow Grecja

Ikona serigrafowana z reprodukcją Trójcy Rublowa, zakonnika sławnego dzięki wizerunkom zainspirowanym modlitwą …

Święta Trójca w Credo

Ta podstawowa tajemnica wiary i życia chrześcijańskiego została potwierdzona na pierwszym Soborze Nicejskim w 325 r. i włączona do Credo Nicejsko-Konstantynopolitańskiego sporządzonego po Soborze. W tym dokumencie-modlitwie, który miał na celu rozstrzygnięcie licznych sporów dzielących ówczesny Kościół, w pierwszej części wyznania wiary stwierdza się jedność Boga:

Wierzę w jednego Boga,

Ojca Wszechmogącego,

Stworzyciela nieba i ziemi,

wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych.

a w drugiej części zostaje uznana i ogłoszona  boskość Jezusa Chrystusa, syna Bożego:

I w Jednego Pana Jezusa Chrystusa,

Syna Bożego Jednorodzonego,

który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami.

I dalej:

Bóg z Boga, Światłość ze Światłości,

Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego.

Zrodzony a nie stworzony,

współistotny Ojcu,

a przez Niego wszystko się stało.

To właśnie z tej modlitwy uczymy się od dzieciństwa, o tajemnicy Trójcy Świętej: Bóg jest jeden, Jego boska istota jest jedyna a jednak w tej jedynej istocie współistnieją trzy różne „osoby”. Aby zdefiniować te trzy osoby, użyto greckiego terminu „hipostaza”. W rozumieniu teologicznym Bóg jest jednym „bytem, substancją” zwanym „ousia”, o trzech hipostazach czyli trzech podmiotach współistniejących.

Jakie trzy Osoby tworzą Trójcę Świętą?

Wymieniliśmy już dwie z nich powołując się na Credo: Bóg Ojciec, stwórca nieba i ziemi, oraz Jezus Chrystus, Jego Syn, Zbawiciel świata.

Trzecią Osobą Trójcy Świętej jest Duch Święty, posłany przez Boga Ojca w imię Chrystusa. Cytując ponownie Credo:

Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela,

który od Ojca i Syna pochodzi,

który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę,

który mówił przez proroków.

gdzie jest wyraźnie zaznaczone, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna i jest stworzony z ich istoty. Ostatnia definicja „i od Syna”, została dodana właśnie przy okazji redagowania Credo Nicejsko-Konstantynopolitańskiego i była jedną z głównych przyczyn Wielkiej Schizmy Wschodniej w 1054 roku, ponieważ ówczesny patriarcha Konstantynopola uważał to za herezję.

Kup:

Chrystus Zmartwychwstały i Kapłan Król

Chrystus Zmartwychwstały i Chrystus Kapłan Król.

Trójca Święta w Piśmie Świętym

W Starym Testamencie nie ma wzmianki o Świętej Trójcy. Istnieje jeden, jedyny Bóg a z pełni Jego Ducha pochodzi duchowość ludzi. Są oczywiście wzmianki przygotowujące do nadejścia Mesjasza czy Ducha Świętego, a nawet fragmenty, które opisują przejawy Boga w różny sposób: „Jest odblaskiem wieczystej światłości, zwierciadłem bez skazy działania Boga, obrazem Jego dobroci.” (Księga Mądrości 7,26). Ale ogólnie rzecz biorąc, księgi Starego Testamentu podtrzymują jedność Osoby i Substancji Boga, również po to, by nie popaść w politeizm.

To właśnie w Nowym Testamencie Trójca Święta zostaje objawiona, kiedy Słowo stało się Ciałem i zamieszkało mędzy nami w Jezusie (Jan 1,14), a po jego śmierci i zmartwychwstaniu wraz ze zstąpieniem Ducha Świętego.

W Ewangeliach Jezus i Bóg Ojciec są wskazani jako jedność:

„Ja i Ojciec jedno jesteśmy” (Jan 10,30)

„Jezus mu odpowiedział: „Odpowiedział mu Jezus: «Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś? Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca. Dlaczego więc mówisz: „Pokaż nam Ojca”? (Jan 14, 9)

a mimo wszystko odrębny:

Wszystko przekazał Mi Ojciec mój. Nikt też nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn, i ten, komu Syn zechce objawić.” (Mateusz 11,27)

Jezus wiele razy zwraca się do Boga Ojca jako do podmiotu innego niż on sam ale jednocześnie całe jego doświadczenie, sama jego substancja, odnosi się do Boga.

Podczas chrztu Jezusa następuje bardzo ważne wydarzenie, kiedy to głos Boga zstępuje z Nieba aby rozpoznać Go jako umiłowanego Syna:

„W chwili gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na siebie. A z nieba odezwał się głos: «Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie »” (Marek 1, 10-11)

Możemy znaleźć również wspomnienie o przyjściu Ducha Świętego jako daru od Boga, emanacji Jego Miłości, która objawi się poprzez Jego Syna w momencie Jego uwielbienia:

„A w ostatnim, wielkim dniu święta Jezus stanął i głośno zawołał: Jeśli ktoś pragnie, niech przyjdzie do Mnie i pije. Kto wierzy we Mnie, jak głosi Pismo, z jego wnętrza popłyną rzeki wody żywej. To zaś powiedział o Duchu, którego mieli otrzymać ci, którzy w Niego uwierzyli. Duch bowiem nie zstąpił jeszcze na ludzi, gdyż wciąż nie dokonało się uwielbienie Jezusa.” (Jan 7, 37-39)

Niektóre fragmenty Nowego Testamentu wyraźnie wspominają o trzech osobach Trójcy Świętej:

• kiedy Jezus nakazuje chrzcić wszystkie narody „w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego” (Mateusz 28,19);
• w odwołaniu się św. Pawła do trzech osób jako fundamentu do różnorodności posług w Kościele, aczkolwiek w jedności Boga: „Różne są dary łaski, lecz ten sam Duch; różne też są rodzaje posługiwania, ale jeden Pan; różne są wreszcie działania lecz ten sam Bóg, sprawca wszystkiego we wszystkich.”(1 Kor 12,4-6);
• w formule pozdrowienia na końcu drugiego listu do Koryntian: „Łaska Pana Jezusa Chrystusa, miłość Boga i dar jedności w Duchu Świętym niech będą z wami wszystkimi!” (2 Kor 13,13)

I tutaj się zatrzymamy, mając świadomość, że tak bogatego i głębokiego tematu nie możemy wyczerpać w jednym artykule. Przypominamy, że Kościół Katolicki celebruje Święto Trójcy Świętej w niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego, podczas uroczystości zwanej Uroczystością Trójcy Przenajświętszej.

Kup:

Wniebowstąpienie płaskorzeźba kamień Bethleem

Płaskorzeźba z kamienia pirenejskiego zrealizowana według rzemieślniczej procedury przez siostry z Atelier d’Art …

„Trójca Święta” Andrieja Rublowa: historia i znaczenie ikony

Dogmat Trójcy Świętej często powraca w historii sztuki, co zresztą jest zrozumiałe biorąc pod uwagę jego znaczenie, nawet jeżeli wielkim artystom z przeszłości nie było łatwo przełożyć jego głęboką tajemnicę.

W poprzednim artykule poświęconym najsłynniejszym rosyjskim Ikonom,  zwróciliśmy szczególną uwagę na ikonę powstałą około 1422 roku, która obecnie znajduje się w Państwowej Galerii Trietiakowskiej w Moskwie: „Trójca Święta” Andrieja Rublowa.

Na tej ikonie, jednej z najpiękniejszych, jakie kiedykolwiek namalowano w Rosji, wielki rosyjski malarz Andriej Rublow postanowił przedstawić Trójcę Świętą w inny niż zwykle sposób, malując trzy anioły przedstawiające Ojca, Syna i Ducha Świętego. Trzej aniołowie, prawdopodobnie archaniołowie, otoczeni aureolami i ze złotymi skrzydłami, siedzą wokół stołu na którym stoi kielich, symbol ofiary Chrystusa. Jest to stół Abrahama, którego odwiedzili trzej podróżnicy (Księga Rodzaju 18), obwieszczając narodziny syna Izaaka jemu i jego żonie Sarze. Z tego powodu ikona znana jest również jako Gościnność Abrahama. Opat Nikon, duchowa głowa klasztoru Świętej Trójcy Świętego Sergiusza, poprosił malarza o przedstawienie Trójcy w sposób który wyrażałoby głębokie poczucie jedności symbolizowanej przez ten dogmat w Kościele. Trzy anioły mają praktycznie identyczne twarze, co świadczy o ich jedności i równości. Powtarzające się kolory, które w rosyjskiej ikonografii mają duże znaczenie symboliczne to:

• złoto: symbol królewski, ubiera anioła po lewej stronie, który reprezentuje Boga;
• czerwony: symbol ofiary, ubiera centralnego anioła (Jezusa);
• zielony: symbol życia, ubiera anioła po prawej stronie (Ducha Świętego)

Ponadto wszystkie postacie posiadają niebieskie detale, kolor symbolizujący życie wieczne. W 1551 roku, podczas Soboru Stu Kapituł, dzieło to zostało określone jako ikona ikon i do dziś pozostaje jednym z najwybitniejszych przykładów sztuki sakralnych ikon dzięki odzwierciedleniu duchowości i nieziemskiej harmonii, którą sobą komunikuje.