Księgi parafialne: czym są i do czego służą

Księgi parafialne są niezastąpionymi dokumentami, które odnoszą się do życia religijnego wspólnoty ale zawieraja także inne cenne informacje jej dotyczące. Dowiedzmy się, czym one są, jak powstają i jak możemy się z nimi zapoznać.

Co to są księgi parafialne?

Każda parafia przechowuje historie mężczyzn i kobiet, którzy do niej przynależą lub przynależeli. Nie chodzi tylko o fizyczną obecności, którą wypełniają się pomieszczenia, świetlice, sale lekcyjne i oczywiście wnętrze kościoła. Obecność tych osób w pewien sposób zostaje zatrzymana również po tym gdy już dawno odeszli oni z tego świata.

Parafie zachowują ślady historii swoich parafian, ich czas przemijania, ich życie codzienne i chrześcijańskie a także relacje międzyludzkie właśnie dzięki rejestrom parafialnym.

Jak to sie przedstawia? Już to wyjaśniamy. Księgi parafialne to księgi, w których proboszcz lub ktokolwiek w jego imieniu rejestruje wszystko tu co dzieje się w parafii. W szczególności księgi parafialne informują o urodzeniach, dzięki rejestracji chrztów, o zgonach parafian, o pogrzebach, ślubach, komuniach, bierzmowaniach i ogólnie o udzielonych sakramentach.

Kup:

Bierzmowanie

Stworzyliśmy kategorię w całości poświęconą wielkiemu wydarzeniu jakim jest Bierzmowanie.

Obowiązek sporządzania i przechowywania tych specjalnych ksiąg wywodzi się z Soboru Trydenckiego (1545-1563).

W rzeczywistości, chociaż Kościół zaczął wymagać prowadzenia i kontrolowania ksiąg parafialnych począwszy od soboru, wiele parafii sporządzało je już w 1300 roku. Świadczą o tym rejestry kościelne znalezione na przykład w Palermo, które posiadają adnotacje z 1350 roku lub rejestry znajdujące się w baptysterium we Florencji, pochodzące z 1340 roku.

W 1563 roku zakończył się Sobór Trydencki, w ramach którego ustalono obowiązek rejestrowania przez proboszczów chrztów, małżeństw a także zgonów swoich parafian w różnych rejestrach, które odnosiły się do jednego konkretnego sakramentu lub wydarzenia. Ponadto kapłanom zostało przydzielone wykonywanie spisu parafian (status animarum) dotyczącego wiernych z parafii, które w 1614 roku staje się obowiązkowym opracowaniem.

W niektórych rejonach w Trentino Alto Adige pierwsze drukowane księgi parafialne pojawiają się już na początku XIX wieku, jednak w wiekszości przypadków będą sporządzane głównie ręcznie, aż do XX wieku.

Również na początku XX wieku zaczął się szerzyć zwyczaj sporządzania duplikatów, których zadaniem miało być zachowanie przed zniszczeniem przede wszystkim najstarszych rejestrów.

Kodeks Prawa Kanonicznego dotyczący rejestrów parafialnych stanowi następująco:

Kan. 535 – § 1. W każdej parafii należy prowadzić księgi parafialne, a mianowicie ochrzczonych, małżeństw, zmarłych oraz inne, zgodnie z przepisami Konferencji Episkopatu lub biskupa diecezjalnego. Proboszcz ma czuwać nad tym, by księgi były właściwie spisywane i przechowywane.

• 2. W księdze ochrzczonych należy odnotować bierzmowanie, jak również to, co ma związek ze stanem kanonicznym wiernych z racji małżeństwa, z zachowaniem wszakże przepisu kan. 1133, z racji adopcji, jak również przyjęcia święceń wyższych, profesji wieczystej złożonej w instytucie zakonnym oraz zmiany obrządku; adnotacje muszą być zawsze uwidocznione w metryce chrztu.

• 3. Każda parafia powinna mieć własną pieczęć. Wydawane zaświadczenia kanonicznego stanu wiernych oraz wszystkie akty, które mogą posiadać znaczenie prawne, mają być podpisane przez proboszcza lub jego delegata i opatrzone pieczęcia parafialną.

• 4. Każda parafia winna mieć własny depozyt dokumentów czyli archiwum, w którym należy przechowywać księgi parafialne, łącznie z listami biskupów oraz innymi dokumentami, których zachowanie jest konieczne lub pożyteczne. Biskup diecezjalny lub jego delegat powinien, z okazji wizytacji lub w innym czasie, przejrzeć je wszystkie, a proboszcz ma czuwać nad tym, by nic z nich nie dostało się do obcych rąk.

• 5. Należy pilnie przechowywać także stare księgi parafialne, zgodnie z wymogami prawa partykularnego.

Jak zostają wpisane wydarzenia do ksiąg parafialnych

Tak jak to można sobie wyobrazić, adnotacje w księgach parafialnych muszą być dokonywane według okreslonych, ścisłych reguł, narzuconych przez obrządek rzymski. Ważnym jest, aby każda adnotacja zawierała:

• miejsce
• datę
• zgłoszone zdarzenie
• nazwisko przyjmującego zgłoszenie
• nazwisko osoby której zdarzenie dotyczy
• ewentualni świadkowie

Często, zwłaszcza w starszych rejestrach, osoba, której dotyczy akt, jest rejestrowana nie tylko poprzez użycie jej nazwiska ale są równiez umieszczane odniesienia do jej krewnych i innych uczestników życia parafialnego. Osoby były często określane różnymi imionami takimi jak na przykład pseudonim, przezwisko lub transliteracji nazwiska w dialekcie.

Jeżeli przeanalizowalibyśmy stare księgi parafialne, zauwazylibyśmy, że zostały one ręcznie sporządzone i że oddzielne księgi były przeznaczone do rejestracji chrztów, oddzielne do ślubów ślubów i jeszcze inne do pogrzebów.

Rejestr kościelny zwany „Spisem Parafian” lub status animarum zasługuje na oddzielna uwagę. W 1614 roku papież Paweł V w tzw. rytuale rzymskim umieścił zapis, który obligował księży do prowadzenia wykazu parafian. Na ziemiach polskich już w 1601 roku podjęto taką decyzję na synodzie krakowskim, która nastepnie została potwierdzona 6 lat później na synodzie piotrkowskim. W spisie tym podawano dane osobowe parafian, otrzymane przez nich sakramenty ale także informacje dotyczące wykonywanej przez nich profesji i tego co posiadali co służyło do obliczania tzw. dziesięciny, czyli „podatku” płaconego kościołowi.

Spis był przeważnie dokonywany w języku łacińskim, zwłaszcza jeśli chodzi o formuły rytualne ale także język potoczny czy dialekty były zapisywane głównie po łacinie.  Szczególnie interesujące dla historyków są notatki, często zaznaczane na stronach przez proboszczów i dotyczace kataklizmow, głodu, wojen.

Do czego są potrzebne księgi parafialne

Zainteresowanie tymi rejastrami z punktu widzenia religijnego a przede wszystkim historycznego, nabiera dużego znaczenia jeśli weźmiemy pod uwagę, że przed początkiem XIX wieku, w Urzędach Stanu Cywilnego nie prowadzono żadnego spisu urodzeń. Z tego też powodu rejestry parafialne pozwalają nam zrekonstruować jak wyglądała ewolucja demograficzna danego obszaru, ale także dowiedzieć się więcej o jego mieszkańcach, ich historii, życiu, śmierci. Ważnym jest fakt, że rejestry zawierają nie tylko nazwisko osoby wpisanej w dany rejestr ale także nazwiska jego krewnych i świadków co pozwala odtworzyć linię genealogiczną analizując różne rejestry różnych parafii.

Jeśli chodzi o możliwość konsultacji ksiąg parafialnych, czy to w celu uzyskania informacji o swoich przodkach czy w ramach przeprowadzenia badań, znajdują sie one wciąż w parafii w której zostały sporządzone. Wystarczy więc znać miejsce pochodzenia osoby o ktorej szukamy informacji i mieć nadzieję, że zapisy nie zostały utracone w wyniku pożarów, zawaleń czy wojen.

Jak przeglądać i konsultować internetowe rejestry parafialne?

Dzisiejsze nowoczesne technologie pozwalają nam znacznie przyspieszyć wyszukiwanie i analizowanie danych zawartych w rejestrach parafialnych. Sprawdzanie rejestrów parafialnych w Internecie jest już rzeczywistością. A gdy nie jest możliwy bezpośredni dostęp do wyżej wymienionych danych, można jednak znaleźć strony specjalizujące się w indeksowaniu rejestrów, które z łatwością mogą nam wskazać parafię lub diecezję do której należy się udać aby znaleźć interesujące nas informacje. Digitalizacja ksiąg parafialnych jest procesem powolnym, wynikającym z potrzeby zachowania bezcennych dokumentów, które w przeciwnym razie z biegiem czasu zostałyby utracone z powodu degradacji i zniszczenia. Dzięki zdjęciom i skanom, wykonywanym z najwyższą starannością w warunkach gwarantujących ochronę delikatnych dokumentów, możliwe jest stworzenie archiwum cyfrowego w każdej parafii i w każdej diecezji. Warto również zaznaczyć, że udostępnianie online danych z ksiąg parafialnych stanowi dla wszystkich cenną skarbnicę wiedzy i doświadczenia. Im bardziej się w nie zagłębiamy, tym bardziej wzrasta pragnienie i potrzeba cofnięcia się w czasie aby zrozumieć minione czasy.