Obrządek ambrozjański i rzymski. Czym się różnią? Jak to możliwe, że w Kościele katolickim istnieją różne obrządki? Odkryjmy razem dwa sposoby praktykowania wiary, które będąc do siebie bardzo podobne jednak różnią się od siebie. Co rozumiemy przez obrządek ambrozjański i obrządek rzymski? Na ziemiach na…
Ogród Eden jest pierwszym, wielkim darem, jakim Bóg obdarował mężczyznę i kobietę. Utracony przez popełnienie grzechu pierworodnego, pozostaje miejscem emblematycznym, symbolem odkrytej na nowo niewinności i nieskończonej nadziei. Dowiedzmy się więcej na ten temat. Temat ogrodu Eden mieliśmy już okazję poruszyć w poprzednim artykule poświęconym…
Każda parafia przechowuje historie mężczyzn i kobiet, którzy do niej przynależą lub przynależeli. Nie chodzi tylko o fizyczną obecności, którą wypełniają się pomieszczenia, świetlice, sale lekcyjne i oczywiście wnętrze kościoła. Obecność tych osób w pewien sposób zostaje zatrzymana również po tym gdy już dawno odeszli oni z tego świata.
Parafie zachowują ślady historii swoich parafian, ich czas przemijania, ich życie codzienne i chrześcijańskie a także relacje międzyludzkie właśnie dzięki rejestrom parafialnym.
Jak to sie przedstawia? Już to wyjaśniamy. Księgi parafialne to księgi, w których proboszcz lub ktokolwiek w jego imieniu rejestruje wszystko tu co dzieje się w parafii. W szczególności księgi parafialne informują o urodzeniach, dzięki rejestracji chrztów, o zgonach parafian, o pogrzebach, ślubach, komuniach, bierzmowaniach i ogólnie o udzielonych sakramentach.
Obowiązek sporządzania i przechowywania tych specjalnych ksiąg wywodzi się z Soboru Trydenckiego (1545-1563).
W rzeczywistości, chociaż Kościół zaczął wymagać prowadzenia i kontrolowania ksiąg parafialnych począwszy od soboru, wiele parafii sporządzało je już w 1300 roku. Świadczą o tym rejestry kościelne znalezione na przykład w Palermo, które posiadają adnotacje z 1350 roku lub rejestry znajdujące się w baptysterium we Florencji, pochodzące z 1340 roku.
W 1563 roku zakończył się Sobór Trydencki, w ramach którego ustalono obowiązek rejestrowania przez proboszczów chrztów, małżeństw a także zgonów swoich parafian w różnych rejestrach, które odnosiły się do jednego konkretnego sakramentu lub wydarzenia. Ponadto kapłanom zostało przydzielone wykonywanie spisu parafian (status animarum) dotyczącego wiernych z parafii, które w 1614 roku staje się obowiązkowym opracowaniem.
W niektórych rejonach w Trentino Alto Adige pierwsze drukowane księgi parafialne pojawiają się już na początku XIX wieku, jednak w wiekszości przypadków będą sporządzane głównie ręcznie, aż do XX wieku.
Również na początku XX wieku zaczął się szerzyć zwyczaj sporządzania duplikatów, których zadaniem miało być zachowanie przed zniszczeniem przede wszystkim najstarszych rejestrów.
Kodeks Prawa Kanonicznego dotyczący rejestrów parafialnych stanowi następująco:
Kan. 535 – § 1. W każdej parafii należy prowadzić księgi parafialne, a mianowicie ochrzczonych, małżeństw, zmarłych oraz inne, zgodnie z przepisami Konferencji Episkopatu lub biskupa diecezjalnego. Proboszcz ma czuwać nad tym, by księgi były właściwie spisywane i przechowywane.
Tak jak to można sobie wyobrazić, adnotacje w księgach parafialnych muszą być dokonywane według okreslonych, ścisłych reguł, narzuconych przez obrządek rzymski. Ważnym jest, aby każda adnotacja zawierała:
Często, zwłaszcza w starszych rejestrach, osoba, której dotyczy akt, jest rejestrowana nie tylko poprzez użycie jej nazwiska ale są równiez umieszczane odniesienia do jej krewnych i innych uczestników życia parafialnego. Osoby były często określane różnymi imionami takimi jak na przykład pseudonim, przezwisko lub transliteracji nazwiska w dialekcie.
Obrządek ambrozjański i obrządek rzymski: przyjrzyjmy się różnicom
Obrządek ambrozjański i rzymski. Czym się różnią? Jak to możliwe, że w Kościele katolickim istnieją różne obrządki?
Jeżeli przeanalizowalibyśmy stare księgi parafialne, zauwazylibyśmy, że zostały one ręcznie sporządzone i że oddzielne księgi były przeznaczone do rejestracji chrztów, oddzielne do ślubów ślubów i jeszcze inne do pogrzebów.
Rejestr kościelny zwany „Spisem Parafian” lub status animarum zasługuje na oddzielna uwagę. W 1614 roku papież Paweł V w tzw. rytuale rzymskim umieścił zapis, który obligował księży do prowadzenia wykazu parafian. Na ziemiach polskich już w 1601 roku podjęto taką decyzję na synodzie krakowskim, która nastepnie została potwierdzona 6 lat później na synodzie piotrkowskim. W spisie tym podawano dane osobowe parafian, otrzymane przez nich sakramenty ale także informacje dotyczące wykonywanej przez nich profesji i tego co posiadali co służyło do obliczania tzw. dziesięciny, czyli „podatku” płaconego kościołowi.
Spis był przeważnie dokonywany w języku łacińskim, zwłaszcza jeśli chodzi o formuły rytualne ale także język potoczny czy dialekty były zapisywane głównie po łacinie. Szczególnie interesujące dla historyków są notatki, często zaznaczane na stronach przez proboszczów i dotyczace kataklizmow, głodu, wojen.
Zainteresowanie tymi rejastrami z punktu widzenia religijnego a przede wszystkim historycznego, nabiera dużego znaczenia jeśli weźmiemy pod uwagę, że przed początkiem XIX wieku, w Urzędach Stanu Cywilnego nie prowadzono żadnego spisu urodzeń. Z tego też powodu rejestry parafialne pozwalają nam zrekonstruować jak wyglądała ewolucja demograficzna danego obszaru, ale także dowiedzieć się więcej o jego mieszkańcach, ich historii, życiu, śmierci. Ważnym jest fakt, że rejestry zawierają nie tylko nazwisko osoby wpisanej w dany rejestr ale także nazwiska jego krewnych i świadków co pozwala odtworzyć linię genealogiczną analizując różne rejestry różnych parafii.
Jeśli chodzi o możliwość konsultacji ksiąg parafialnych, czy to w celu uzyskania informacji o swoich przodkach czy w ramach przeprowadzenia badań, znajdują sie one wciąż w parafii w której zostały sporządzone. Wystarczy więc znać miejsce pochodzenia osoby o ktorej szukamy informacji i mieć nadzieję, że zapisy nie zostały utracone w wyniku pożarów, zawaleń czy wojen.
Dzisiejsze nowoczesne technologie pozwalają nam znacznie przyspieszyć wyszukiwanie i analizowanie danych zawartych w rejestrach parafialnych. Sprawdzanie rejestrów parafialnych w Internecie jest już rzeczywistością. A gdy nie jest możliwy bezpośredni dostęp do wyżej wymienionych danych, można jednak znaleźć strony specjalizujące się w indeksowaniu rejestrów, które z łatwością mogą nam wskazać parafię lub diecezję do której należy się udać aby znaleźć interesujące nas informacje. Digitalizacja ksiąg parafialnych jest procesem powolnym, wynikającym z potrzeby zachowania bezcennych dokumentów, które w przeciwnym razie z biegiem czasu zostałyby utracone z powodu degradacji i zniszczenia. Dzięki zdjęciom i skanom, wykonywanym z najwyższą starannością w warunkach gwarantujących ochronę delikatnych dokumentów, możliwe jest stworzenie archiwum cyfrowego w każdej parafii i w każdej diecezji. Warto również zaznaczyć, że udostępnianie online danych z ksiąg parafialnych stanowi dla wszystkich cenną skarbnicę wiedzy i doświadczenia. Im bardziej się w nie zagłębiamy, tym bardziej wzrasta pragnienie i potrzeba cofnięcia się w czasie aby zrozumieć minione czasy.
Chrześcijaństwo i kobiety – czy relacje były zawsze trudne? Być może, ale jeżeli weźmiemy pod uwagę przykład dziesięciu kobiet, które wiedziały jak zrewolucjonizować Kościół a także cały świat, zrozumiemy jak ważne są żeńskie postacie w religii chrześcijańskiej. W oczekiwaniu na miesiąc maryjny, chcialibyśmy zaprezentować te…
Jaka jest różnica pomiędzy Judaizmem a Chrześcijaństwem? Czy Bóg Żydów i Chrześcijan jest tym samym Bogiem? Postaramy się odkryć co odróżnia (i łączy) te dwie najbardziej rozpowszechnione na świecie religie. Zapewne zdarzyło się Wam zadawać sobie pytanie czym różni się judaizm i chrześcijaństwo. Pytanie to…
Piękno rosyjskich ikon jest ponadczasowe. Na przestrzeni wieków, począwszy od samych początków Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej tuż przed 1000 rokiem, stały się symbolem wzniosłej i głęboko zakorzenionej religijności. Czerpiąc inspirację ze starożytnych, orientalnych wzorców, pozostały nieskażone wszystkimi innowacjami i rewolucjami, które pojawiając się wielokrotnie na przestrzeni czasu, wypaczały i zniekształcały zachodnią sztukę.
Kraj tak złożony i o tak wielkiej powierzchni geograficznej jak Rosja, jest przyzwyczajony do bardzo długich okresów niezbędnych do wprowadzenia zmian i ich asymilacji. Sztuka ikon religijnych również pozostała niezmieniona a przenikająca je symbolika nie przestaje fascynować i urzekać nawet dziś.
Być może to właśnie szybkie zmiany, utrata punktów odniesienia, upadek dobrego smaku, który nastąpił w ostatnich czasach w zaskakująco szybkim tempie próbując gonić za zmieniającym się w zawrotnym tempie świecie, sprawia, że czujemy potrzebę odkrycia na nowo niektórych dzieł ikonografii, która jest nie tylko wyrazem artystycznym ale jest również formą teologii. Dzieje się tak ponieważ każda rosyjska ikona opowiada historię złożoną z wielu przeplatających się mniejszych historii, ewangelicznych odniesień i duchowych przesłań ukrytych w każdym jej szczególe.
Specyfika świętych rosyjskich ikon wynika właśnie z faktu, iż są one wyrazem głębokiej i wyjątkowej religijności ale także uzewnętrznieniem rosyjskiej kultury narodowej i duchowych ideałów tego narodu o niezachwianej wierze.
Historia rosyjskich ikon ma swój początek w średniowieczu, z końcem IX wieku na Rusi Kijowskiej, która była jedną z pierwszych monarchii wschodniosłowiańskich powstałą przez połączenie w jedno potężne państwo wielu słowiańskich plemion przez chrześcijańskiego księcia.
Państwo to rozciągało się na terenach zajmowanych obecnie przez wschodnią Ukrainę, zachodnią Rosję, Białoruś, Polskę, Litwę, Łotwę i Estonię. Kijów był jego stolicą, a królestwo nazywano Rusią lub Ziemią Rusi, a nawet Rusią Kijowską.
Jak już wspomnieliśmy, podstawę artystyczną, ale i teologiczną ikon prawosławnych Bizancjum. Ze sztuki Cesarstwa Bizantyjskiego wywodzą się kanony, którym można przypisać wszystkie rosyjskie ikony prawosławne. W szczególności powaga i dramaturgia sztuki Bizancjum pięknie połączyły się z pragnieniem ukazania tajemnicy i obecności Chrystusa Zbawiciela. Ale nie tylko. Matka Boska jest od początku powracającym tematem w ikonografii rosyjskiej.
Sztuka ikon rosyjskich rozkwitła między XIV a XV wiekiem, gdy Cesarstwo Bizantyjskie stanęło w obliczu upadku. Były to lata zarówno świętych osób jak i grzeszników, krwawych najazdów i płonącej wiary. W latach 1350-1450 rosyjska sztuka malarska osiągnęła apogeum i zaraz potem zaczęła odrywać się od kanonów bizantyjskich, zmierzając w kierunku nowego stylu, coraz bardziej związanego z rosyjską kulturą, historią i tradycjami. W szczególności można zidentyfikować trzy historyczne, społeczne i polityczne czynniki, które głęboko wpłynęły na tę ewolucję: polityczno-obywatelski rozwój ortodoksyjnej i nacjonalistycznej Rosji dla której tradycja jest siłą napędową własnej potęgi i rozwoju; duchowa otoczka, który powstała wokół klasztoru Świętej Trójcy i św. Sergiusza z Radonez za przyczyną rosyjskich ascetów; przybycie do Rosji Teofanesa Greka, bardzo utalentowanego artysty bizantyjskiego, który wywarł istotny wpływ na sztukę rosyjską.
Innym wielkim artystą, być może najważniejszym w historii sztuki rosyjskiej, był urodzony około 1370 roku mnich Andriej Rublow, autor słynnej Ikony Trójcy Świętej. Jego płaskie, wydłużone i bezwymiarowe o głębokim sensie religijnym ikony wpłynęły na wszystkie dzieła XV wieku.
Pięć wybranych ikon jest uważanych za szczególnie ważne w sztuce rosyjskiej. Niestety zachowały się kopie tylko dwóch z nich. Tym pięknym obrazon przpisuje się wręcz cudowne moce.
Zobaczmy je razem.
Zachowana do dziś w kościele św. Mikołaja w pobliżu Państwowej Galerii Trietiakowskiej w Moskwie ikona zwana Matką Boską Włodzimierską jest jednym z najważniejszych przykładów sztuki rosyjskiej.
Ikonografia została stworzona na wzór bizantyjski. Był to dar patriarchy Konstantynopola dla księcia Rusi na początku XII wieku. Ikona przedstawia Maryję Dziewicę trzymającą Dzieciątko Jezus w ramionach które przytula się czule do jej policzka. Ikona Matki Bożej Włodzimierskiej wiele podróżowała i często zmieniała właścicieli zanim znalazła swoje obecne miejsce. Uważa się, że obraz posiada cudowną moc dzięki której niejednokrotnie dokonał się cud obrony Moskwy przed straszliwymi najeźdźcami. Stało się to po raz pierwszy w 1395 roku, kiedy Tamerlan w niewyjaśniony sposób postanowił w ostatniej chwili zachować miasto od zniszczenia. Następnie ikona uratowała Moskwę i jej mieszkańców jeszcze dwa razy podczas najazdów mongolskich w 1451 i 1480 roku.
Niestety zachowała się tylko kopia tej wspaniałej ikony, która jest przechowywana w klasztorze Bogorodickich w Kazaniu, skąd został skradziony oryginał w 1904 roku. Ikona zaginęła już wczesniej po straszliwym pożarze w XV wieku ale została odnaleziona cudem dzięki opowieści małej dziewczynki, której ukazała się we śnie Matka Boża prosząc ją aby poszukała swojego obrazu wśród popiołów i zniszczeń. Ikona ta jest jednym z najbardziej uwielbianych przez Rosjan symboli, który jest uważany za Świętego Obrońcę Rosji. W 1612 roku, gdy Polacy zajęli Moskwę, ikona była noszona przez wojska rosyjskie jako godło.
Wspomnieliśmy juz wcześniej o tym dziele sztuki znajdującym się obecnie w Państwowej Galerii Trietiakowskiej w Moskwie. Namalował go wielki Andriej Rublow, jeden z najważniejszych rosyjskich malarzy wszechczasów. Nie przedstawia Maryi Dziewicy, w przeciwieństwie do innych wymienionych tutaj ikon ale trzy anioły siedzące przy stole Abrahama, reprezentujących Ojca, Syna i Ducha Świętego. Ikonie tej nie przypisuje się żadnego cudownego wydarzenia jest ona jednak jedną z najpiękniejszych jakie kiedykolwiek namalowano w Rosji. Harmonia i duchowość, które przekazuje sa nadzwyczajne.
Niestety w katedrze Wniebowzięcia NMP w Smoleńsku zachowała się tylko kopia Theotókos.
Nazwa ikony, Theotókos, pochodzi od greckiego „Rodzica Boga” ale możemy ją przetłumaczyć jako „Matka Boża”, ponieważ przedstawia Maryję Dziewicę z Dzieciątkiem.
Legenda głosi, że autorem tego dzieła jest nie kto inny jak sam święty Łukasz Ewangelista. Cesarz bizantyjski podarował obraz swemu przyszłemu zięciowi, księciu Wsiewołodowi kijowskiemu w 1046 roku jako prezent ślubny i symbol nowego sojuszu między Kościołem prawosławnym a nowo narodzonym królestwem Rusi.
Inna legenda głosi, że to właśnie ta cudowna ikona chroniła Rosję przed najazdem Napoleona i ogólnie rzecz biorąc przed wszystkimi wrogami, którzy na przestrzeni wieków przybywali z Zachodu.
Niestety podczas niemieckiej inwazji i okupacji Smoleńska w latach 1941–1943 ikona została bezpowrotnie utracona.
Powstanie ikony „Niespodziewana Radość” posiada swoją legendę opowiedzianą przez świętego Dimitrija z Rostowa. Według tej legendy młody złodziej zakochany w obrazie Madonny przedstawionym na ikonie, został ocalony przez Madonnę, który objawiła mu się zapraszając go do zmiany życia. Grzesznik całkowicie zmienił swój styl życia, natomiast jego szczerą skruchę nazwano nieoczekiwaną radością. Ikona przedstawia chłopca, który rozmawia z obrazem Madonny i dlatego jest Ikoną w Ikonie. Wyraża całe oddanie narodu rosyjskiego Maryi, matce miłosiernej, powierniczce lęków która osusza łzy i która jest zawsze gotowa aby służyć jako pośredniczka pomiędzy Bogiem i ludźmi.
